Le Manusheski Tragedija – Injato rang

(O dikhimasko than, sigo a Parizheshko placo kerdyol. Po than jek guillotine (korrako shindo) vazdadyol, anda mesaja kerdyol, korshindo tover, pasha kodo tordyol o Lucifer, sar trajolino. O Adam sar Danton po uchipe, le bute manushenge vorba phenel. – Pasha dobaki bash, but kirpasle, terne ketani resen, haj kaj o gradicho tordyon. Abdyol o kham.)

ADAM (majdur vorbil)
Jekhipe, phralipe, slobodija! –

BUTMANUSHA
Meripe, pe lest, kon chi pinzharrel les!

ADAM
Kodo phenav vi me. – Duj vorbi muntuj
E sogodestar azbade buzhes,
Pe lashengi sama, phenas o jekto:
„Andej bidaj o them” haj von ushtyajven.
O kaver, po bezex vatyisaras,
Ka alav „Izdrajven”! – taj kanchi kerdyon. –
Opre ushtyile kraja, pe amende,
Thaj anglale shudam amaro shero,
Opre ushtyile le rashaja, taj
Boldas anda lengo vast, palpale
Pe tyo skamin e godyi.
Ta, chi o kaver alav chi ashundyol,
So kaj le maj lashe bishaldas o them.
Deshujekh ketanija pej granicaj,
Haj ame ternyimata, jekhvarsa zhas
E mule vityazengo than te pheras.
Kon phenel, ke ratvalo dilimoj,
E themes deshvar cinyarela?
Kana kirol sastri, mukel o angar,
Ba o lasho, uzhes ashol.
Taj te sam turbata rateske,
Te dikhen amen rutonenge,
Chi gindil mro anavesa, tal armaja,
Numa o them tal baro taj slobodo. –

NYEVE KETANI
Den amen shovenga, taj sheres!

ADAM
Ova, ova! tume numa shovengo
Doron, taj inke but trabi
Naj tumen, chi gada, punrangle sanle,
Silasa lena, ke nepetos
Nashtig maren, akanak perel ek
Bara ketanako rat, kon mukel
Angla peske ketani te
Marenles.

BUTMANUSHA
Oh, o porlitoro! –

ADAM
Chachikanes phenes. Naj kaver kuch
E manushen, sar o rat, savo leznoj
Bare duhosa del e themes. –
Haj kon e nepetonge sunto galbesa vladij,
Chi zhanel to xoxavel lyuma,
Kodo purlitoroj. –
(Mashkar le nyeve ketani, jek majbaro ushtyavel angle.)

INKESTO
Shuv man ande lesko than,
Manusha, thaj tele phagav o lazhav.

ADAM
Luvudyijaj, phrala, tyi troma,
Ta majanglal sikav andre ke
Vi po marimasko than avri tordyos.

INKESTO
O chachimo ande muro dyih beshel,
Apol kathej! si man vi shero,
Savo majbut mol, sar savo tele pelas.

ADAM
Taj kon del vast, ke tu, anes so me mangav.

INKESTO
Ta trubuj maj lasho vast, sar me som,
Kon pesko trajo chi dikhel kancheste?

ADAM
O ternyipe na kade gindojpe.

INKESTO
Manusha, inke jokhar pushavtut. –

ADAM
Tordyuv, e traba chi nasheltar.

INKESTO
Chi pattyas, dikhav, atunch sityuv
Pama maj lashes te gindos, manusha.–
(Ando shero delpe pushke.)

ADAM
Bezek si anda leste, jek dushmani
Glonto kerlas, ingren les, amala. –
Del tumenca, pala bono maladyas.
(Le nyeve ketani zhantar.)
Barem, te shaj ulavos tumaro trajo. –
Ta mange maripe pelaspe na luvudy,
Na dushmano, anda kast vi shuk si te merel manush,
Ba anda garady dikhel
Pema, haj po sunto them. –

BUTMANUSHA
Sikav najesa, haj kodo merel!

ADAM
Kas kamos te sikavav, kodo vi mulas.

BUTMANUSHA
Haj le doshale? – Kon doshaloj,
Aba vi bezexloj, somnardas les e
Manushengi hatyar, kado na xasardo drabarij. –
Merimo, merimo pe aristokrati! –
Aven, aven andej robija,
Shuvas krisi e manushengi kris, suntoj.
(Le but manusha zhan andej robija)

ADAM
Na kothe si bida, o vudar zuraloj,
O khandino ajero, zor murdarel,
Tumare manushaj mukasle kothe.
E purla, vazdine sheresa assal,
Taj shuri kucil pe krisaki mesaja.

BUTMANUSHA
Aven mashkarlende, chikade naj
Avri alome. – Po konventi palal,
Majanglal zhas andej robija. –
Kide kethane le purlengo
Anav, Danton.

(E butmanusha chingardes zhantar. Napa buteste avile unyi aristokrati haj ande, jekhe terne markes, thaj leska phenya, la Eva.)

JEK CHORO SHAVO
Eta, kathe anas,
Pale duje aristokraten,
Phutyardo muj, shukar gada,
Sikavel lengi bezex!

ADAM
Soske kuch amalaj. Aven opre, terne.
LE CHORE SHAVE
Ame pale, aven pala amala,
Kaj butyi zhukarel pe ame.

(Le chore shave zhantar le but manushenca, e terne po gradicho ushtyaven. Po uchipe feri, unyi kijara tordyon.)

ADAM
Chi hatyarav ke sostar faj man tumendar,
Pe muri dar muntuj tumen.

MARKI
Na, Danton, te sam doshale,
Shuv pe ame kris, na bikin o them,
Tena sam, chi trubuj tyi mila.

ADAM
Kon san tu, kaj e Dantonesa kade vorbis?

MARKI
Marki somlo.

ADAM
Tordyuv – ta chi zhanes,
Hoj pa „Citojeno” anav, naj kaver?

MARKI
Chi ashundom, ke khoslas muro kraj
Le rajkane anava.

ADAM
Bi baxtale, na vorbin maj dur,
Vi e korshindes kan si. –
Ushtyav ande muri ketanija.

MARKI
Na muklas mange o kraj,
Te ushtyavav ande sterno ketanija.

ADAM
Apol meresa.

MARKI
Jekhesa maj but avla
Ande muri vica, kon mulas anda kraj.

ADAM
Sostar sidyares korres ando merimo?

MARKI
Kodo gindis kadi kuch kris
Feri tumenge daspe, le barenge? –

ADAM
Naj cirdes manca, mishtoj, vi me.
Kon si maj zuralo? muntuj tut haj chi
Kames? dos tut maj lashi tehara,
Andesost nachol tyi particko voja,
Blago desa mange.– Kijari!
Ingren les kathar. Tume len anda lest.
(Unyi kijara ingren le markes.)

EVA
Nano, zuralo av!

MARKI
Phenye, o Del tusa. – (Zhal.)

EVA
Kathe jek manush, naj maj nasul sar o Roland

ADAM
Na kasavi zurali vorba, pa slabo muj.

EVA
Pe ratvali mesaja, kadi vorba zhal.

ADAM
Muri luma kado zhungalo uchipej.
Desar pelest ushtyadan, tusa jek kotor
Mandyin avilas, ado suncipe phandavel.

EVA
Chi e postyime pedon
Na prassan le rashaja.

ADAM
O postyipe, patya, me som.
Haj vi te sunun mandar o rajimo,
Biloshakoj, shudado trajojlo,
Taj merimo, dikhav muro skamin,
Pa savo sako dyes perentar,
Thaj zhukarav, me kana avav.
Ando but rat, azbal man o korkoripe,
O shajipe, so shaj kamav. –
Ahaj, zhuvje, jek dyes te sityaresas man
Pe cheresko zhanajimo – po dujto dyes
Hodinasa shuvos shero tela tover. –

EVA
Andej lumaki dar kamavesastu,
Chi darajves kathar tyo duho? –

ADAM
O duhoj, intrego lumako
Anglunipe; kas o merimo ingrel,
Kodo chi dikhel krujal. –
Kaj ashundan, ke e balval tordyol,
Ke slabo luludyi bandyol ando drom? –
Apol kon avlas tromako,
Krisi te shol, pa sako dyesesko manush?
Kon dikhel ek salo, kon pe mesaja
Jek Catilina, jekhe Brutuses ingrel?
Vaj kodo patyan, pa kast vorbin,
Nachilas vi manush te avel, haj
Kasaveske kerdyilas so pe phuv naj,
Kas tele dikhel shel xurde butya,
Sako dyesesko gindo kas hatyaravel. –
O, ba pattya, vi po skamin marel jilo,
Ke e Cezares, te sas les piramnyi,
Kadi vi aba pinzharelas les,
Sar lashe shaves, taj nasla gindo,
Hoj daral lestar, te mishkilpe e phuv. –
Haj kade te si, phen, sostar chi kamesas man?
Na zhuvlyi san, dore me na mursh?
Phenen, jilo vaj rucil, vaj kamel,
Desar pesa anel pe luma:
Me hatyarav, kaj jilo, nyamoj tyiresa,
Haj tu zhuvje, kaj, vorba na hatyares? –

EVA
Te hatyaros? So mol, kaver Del inkrel man,
Sar kas me ando jilo phiravav.
Kade chi hatyarasame chikana. –

ADAM
Mukh tye dulmutane buzhe,
So postyis tye nashade Devlenge?
Jekh zhuvja, khangeri avla.
Savi sa ternoj, kodoj o jiloj.

EVA
Vi la muklya khangera shaj
Avela rashaj. O Danton, maj bara
Pomanasa las sama po xasardo
Sar te lasharas e ushtyime zor;
Haj kadi vorba zhuvjake perelpe.

ADAM
Na diklas man manush, te zangaravma,
Haj te dikhlas akanak, dushmano, amal,
Hoj kodo, kas o trajo chunnyardas,
Sar balval te uzharel la luma,
Akanak tordyol pe ratvali mesaja,
Te kamel ekha sheja, haj asva phabol;
Drabarlas, ke o Danton pereltar,
Assalas, haj chi daralas majbut khonyik. –
Thaj inke rudyij ek baxtali raza. –

EVA
Avral, pa murmunto te mirol tyo buzho,
Tele te shudela ratvalo praho,
Shajke –

ADAM
Na phen, na phen, shej, maj dur,
Me kadi kaver luma chi pattyav,
Shaj marav man mure agoresa. –

(Le but manusha, ratvale shovengonca, shuranca, unyi manushenca, kon ratvalej, turbecisardes avile palpale, varesode opre tordyile po gradicho.)

BUTMANUSHA
Chachimo shutam. – Phutyardo falo sas.

JEK CHORO SHAVO (angrustyi das e Dantones)
Leta, jek angrustyi pe themesko skamin.
Ande muro vast pizdasla ek khanchesko,
Kana kaj leski kor shutom e shuri.
Kodi phenel kado falo, ke chor sam. –
Haj inke tu trajis? – zha pala tye phral. –
(La Eva tele pusadas, kon tele pelas pe phuv.)

ADAM (peske jakha sharadas)
Ahaj, gataj aba. – O, trajo, maj zuralo san?

BUTMANUSHA
Zhas ando Konvento. Amala, inger man. –
Avri kidan le purlengo anav? –

(Le but manusha tele zhan pa gradicho, Eva sar kotorasli xolyariko avri del anda butipe, ande jekh vast shuri, ando kaver vast pale jekh ratvalo shero si, kade nashel kaj o Danton.)

EVA
Danton! dikh po kethane colaxardo,
Tut kamlas te murdarel, murdardem les.

ADAM
Pe kado than majfeder te tordyilo,
Nasul kerdanas; apol mishto kerdan. –

EVA
So kerdom, lashoj, dema lashipe:
Pher manca ek ratyi, bare mursha.

ADAM
Sosko lashipe shaj si ande ka kolyin?
Soj kado kolo hatyaripe ande muca?

EVA
Chaches, citojeno, kade dichol, vi tu
Vunetoratesko aristokrata san.
Vaj ande zangar vorbis shukares. –
Tu mursh san, me terni zhuvlyi sim,
Tyo baripe tute cirdel man.

ADAM (rigate)
Tinzojma, boldenpe mure jakha.
Nashtig dikhav kaj shukarimo.
Sar cirdel pe varekaste! – kon la
Andyala pinzharlas, ta dikhlasla,
Sar pelastar, kodi dikhlas kasava.
Kodi mosura, kodo trupo, vorba,
Sogodi, feri ek pikko khanchipe,
So chi tele nashtig inskirin, dosharel,
Haj sar kaver kerdyilas intregimo! –
Kodola nashtig dikhos, ferojas e glorija,
Kathar kado shanglimo lel man. –

EVA
So vorbis ande tute?

ADAM
Ginavav
Romnye, hoj naj man katyi ratya,
Sode purla si ando them.

BUTMANUSHA
Opre po Konventi, feri phen lengo anav.

(Tela kadi vrama o Robespierre, o majbaro vorbari, kaver nyeve butmaushenca reslas, thaj po gradicho tordyile.)

SAINT-JUST
Sar te phenel, voj si e maj bari purla. –
(Le butmanusha chingaren.)

ADAM
Xoxaves pe mande, Saint-Just, chi pinzhares,
Sosko zuralo som? –

SAINT-JUST
Sanas majintig,
Ando nepeto. Kodola platnikaj,
Haj o Konvent peski butyi suncarel.

ADAM
Chi pinzharav pama kaver mujales
Numa, le nepeton, haj kodol, zhanav, mure amalaj.
(Pale chingar si mashkar le butmanusha.)

SAINT-JUST
Tyo amali kon le themes azbal.
Le lashe manusha maj kris shon petute,
Angla lende phenav, ke purla san:
Anda chorimo, anda krisako vano,
Kaj lashe jakhenca dikhesas le godyaver
Kaj dorosas po korkoro rajimo.

ADAM
Saint-Just, sama letu, ke muri vorba malavel.
So phenes xoxajimoj. –

ROBESPIERRE
Na muken te vorbil,
Zhanen leski shib, sar sapeskij.
Xutyilen les, ande slobodijako anav. –

BUTMANUSHA
Tena ashunas les, tena, muk xasajvel.
(Krujal len les thaj xutyilen les.)

ADAM
Na ashunen man, ta chi me tumen
Tumaro xoxajimo. Vorbasa chimaj
Zhutisaras pe jekhavreste.
Robespierre, anglama shindan feri,
Katyi sogodi, na phutyartu lesa.
Me shav tele o shovengo – dosta sas. –
Ta dikh, akanak opre mangav tut,
Hoj tela trin shon, aves pe muro drom. –
Murdari, vojniko av – bares xasares.
(Pesko shero tela tover bandyarel.)

Nagy Gusztáv fordítása