Le Manusheski Tragedija – Shovto rang

(Andej Roma. Puterdo cimborumo Devlikane barrtruposa, shukare vasonca, ande sost sunga phabon, dikhipesa karing o Appenni plaj. – Mashkaral bujhardi mesaja trine patonca. Adam sar Sergiolus, Lucifer sar Milo, Catulus, sar lubihari, Eva sar Julia, Hippia taj Cluvia lubnya puterdes urades voja keren. Pe jek gradicho gladiatorongo marimo zhal, slugi tordyon po vlado, azhukardes, lavutara muzhik keren. Telaj ratyij, majpalal ratyij.)

CATULUS
Dikh, Sergiolus, sosko zuraloj
Kado lolo kirpako gladiatoro,
Tromos, te shinavav, marel kaveres.

ADAM
Nichi, po Herculesh!

CATULUS
Ah, so po Herculesh,
Kon pattyal inke mashkar ame Devlen?
Phen pe tyi Julija, feder pattyav.

ADAM
Tavel.

LUCIFER
Po zuralo fundo colaxas:
Bange Devles shos, ande bangesko than.
Ba phen, sar te hatyaras kodi colax,
Pa shukarimo, pa kamipo, vaj
Dore, pa patyivipe, karing tute? –

CATULUS
E shuk nacholtar, ta vi tena avlas,
Rucimoj tehara, so adyes faj man,
Taj cera axtom zhuvlyi xoxavelma
Latar, peske nyeve shukarimasa.

ADAM
Laki patyiv hatyarav. Vaj kon
Keltoj maj but pe peski shuvlyi mandar?

HIPPIA
Oh, pohortyo!
Ta zhanes, la, bi agor te angalyis?
Haj vi te zhanes, tu, kon pohortyimej
Shukarimo doros, taj bi mollestu,
Ke la zangake numa ek-ek shindo
Kotor zhanes ande zhuvji te rakhes,
Zhi o shukarimo, taj e zang, sar bi
Arakhlo vrazho mishkil angla tut,
Kathar zhanes ke lako jek buzho,
Jek gindojipe chi xoxavela?
Jekh gladiatoroski zor –

ADAM
Chaches, chaches, na majbut Hippia.
Sostar cirdel tut e zang, sar Tantalushes,
Kana e Herculesheski zor naj,
Te chi zhana te avas sar Proteus,
Taj ek shudino robo, pala efta
Dyes, kasavo chaso zhuvel, savo
Bi mollipe dorol raj. – Vaj e zang
Numa ek glazha paji e koleske,
Taj kodoleske merimoj, kon pelles?

LUCIFER
Ah, sosko patyivijaki shkolaj
Pej shukara shejango kolyin, –
Haj tumaro shinipe? –

ADAM
Te xasaros,
Atunch e Julia tyirij. –

CATULUS
Tut te avla chachimo?

ADAM
Tyiro grast
Muroj. –

CATULUS
Pe shtar kurke palpale shaj lesla,
Vaj andre shudavla mashkar mashe. –

LUCIFER
Dikh, Julia, kaj shukar mashes:
Xa, ke vikade thujares kaveres.

EVA
Chi prassal vi tut kado kermo?
Te loshal, kon trajil, vaj tena te
Zhanel te loshal, barem te assal. (Pijel.)

ADAM (kaj o gladiatori)
Mishto inkertu, hej! –
CATULUS
Numa mishto, vityazes.

(Catulusko gladiatori pereltar, taj, pala trajo rudyij, peske vast opre vazdel. Adam kamel te jertoj leske, o Catulus tele astarel leske vast, taj kethane kikidel peski burnyik, taj karing o gladiatori inkrel.)

Sastri tuke! – Bi tromako bejato.
Dosta roboslugi si man inke,
Kon sunuja kadi cini chingar,
Shukara zhuvlya, tumendar, ke e
Chumid maj guglij, maj zvoroj
Doro, ek cera maj but rat te shordyol.
(E gladiatoros tela kadi vrama murdardas o kaver.)

ADAM
O gras muroj, av Julia, angalyin man.
Ingren avri e mules. – Kheljara!
Keren abakanak komedija,
Anda kado dosta sas adyes.
(E mules ingren, po podiumo, kheljara khelen.)

CATULUS
Cluvia!
Avta vi tu, nashtig dikhav butajig,
Kaver te angalyelpe.

LUCIFER
Taj ame Hippia,
Keras palalende sar von keren?
Ba char tye vusht, naj peleste murno.
Ichi kade, abakanak gilyabas.

ADAM
Ta so marel tyo jilo majbares,
Nashtig hodinij pelest, Julia. (Ando kan vorbin.)

LUCIFER
Ashun, ka dilo anda jilo vorbil! –

CATULUS
Dikhes, skunpo, me chi azbav tyires,
Ker lesa sogodi, me tena zhanav,
Te si tyi chumid, mange sa tati.

CLUVIA
Bare duhosko skumpo; ake e mol. (Pel.)

CATULUS
Mishtoj, Cluvia, ba tyi kovlo vast,
Tyo kovlo kolyin na le mandar,
Vi luludyi pelas pa muro shero. –
(kaj le khelimaska zhuvlya)

Ah, che shukar si tumaro khelimo,
Sar jag, kethane le shukarimasa!

CLUVIA
Andre xutyilav jakha, ake, te
Arakhes kodo, palasos fuga lav,
Taj inke chi ek lashi vorba na lav. –
(Po Lucifer sikades)
Kado shuklo muj dikhes maj feder –
Soste kadaleske e shukar shej,
Kana aba khanchi chi mol lasa,
Feri te sovel mukela, zhi voj
Ruto assapesa, taj shudre jakhenca
Dikhel shele gugle, ba nasul butyi,
So le amalane vorbi sungarel. –

CATULUS
Chaches, ek kasavi mosura pe
Sako pojeza pahaslo colo cirdel
Kon ferilpe kathar ek kuch
Minutu, haj chi mukel e duhos
Te shordyol, naj lasho manush.

HIPPIA
Chaches, darav, ke ando choro
Aba xutyildoj o kalo merimo,
Savo e foros murdarel. –

ADAM
Ingren les,
Kaj kale moskes, Lubnyali gilyi
Phenen, kon zhanel maj shukar.

HIPPIA (gilyabel)
Molyasa, kamipesa
Chikana naj dosta;
Sako taxtajeske
Kaver si e migna.
Taj e zang, e gugli zang,
Sar phukle murmuntos o kham,
Amaro trajo somnakarel.
Molyasa, kamipesa
Chikana naj dosta,
Sako shejake
Kaver si laki bax.

SAVORA
Taj e zang, e gugli zang,
Sar phukle murmuntos o kham,
Amaro trajo somnakarel.

CATULUS
Mishtoj, akanak, Cluvia so zhanes?

CLUVIA (gilyabel)
Chaladi luma sas varekana;
La Lukrecija ando phivlo pato
Kaj rodas shukar vityazo,
Na del jag e vusht, majbut zang chi mangel,
Puterde jilesa chi nashel ando lubnyicko kher,
Shudro sastri shol ande pest. –
Loshas, godyari luma,
Loshas, ke ame zhuvas andelate. –
Dilyi luma sas varekana:
O Brutus chi beshlas ande peski dyiz,
Xanro xutyildas, gelas te marelpe,
Sar slabo, potyindo inkesto, anda sost?
Andaj kirpale nepetura,
Taj pe kushli phuv, ratvajlastar.

SAVORA
Loshas, maj godyar luma si,
Loshas, ke ame zhuvas andelate. –

CLUVIA
Dilyi luma sas dulmut:
Dar phirlas andel vityazengo godyi,
Suntoske pattyanas, so adyes assas,
Taj jek-duj kasave chaplade, te avnas,
Ando amaro cirkuso bikindyon,
Amenge dikhipej, le turbatoske xaben.

SAVORA
Loshas, maj godyar luma si,
Loshas, ke ame zhuvas andelate. –

LUCIFER
Ah, Cluvia, tele mardan la Hippija.
Fajas man kaj gilyako poezo tavav.

ADAM
Ta tu chi gilyabes, so pishtyis, Julija?
Krujal amende sakon vojil haj assal.
Na perel tuke mishto pe muro kolyin? –

EVA
Ah, mishto, zurales. Ba dikh, Sergiolus,
Kaj andej bax sim vuritori.
Kodo inkrav, so assal, naj chacho.
Ando maj guglo minuto hamilpe
Jek pittyajimo la dukhake.
Shajke shajisaras, ke o minut-luludyij,
Taj kade shutyimaskij.

ADAM
Ah, vi me hatyarav kasavo.

EVA
Taj kana gilyi ashunav vaj muzhik,
Chi ashunav e skurto vorba,
Ba, e glasosko shordyimo, mishkil
Sar bero, taj kade hatyarav sar
Andel sune te pashjuvos, haj dur
Te hurajvos, kaj khamasle kashta
Kana bi bexexali simas, shejori,
Baro sas mure duhosko akharipo.
Jertosar, dilo sunesko vrazhoj
Sogodi. – Chumidav tut pale – trazojma.

ADAM
Zhantar la gilyasa, khelimasa
Kolyarelma e biagoruno samudro,
Kerkipe dorolas aba muro jilo.
Ande muri mol bi losh, taj
Pus, pej lole vusht, xasar po shero.
(Le khelyara zhantar, chingar ashundyol avral.)
So chingar si, soj ande godyi del?

LUCIFER
Unye diles akanak cirden opre,
Pa phralipe, pa kris, suno len.

CATULUS
Kade trubuj lenge, sostar chi beshen
Khere, vojasa, taj bisterdes e luma,
Sostar haminpe ande kavereski traba.

LUCIFER
O choro e barvales phraleske dorol,
Paruv len avri, voj shol tut po trushul.

CATULUS
Mukh te assas o chorimo, barimo,
E murdajimos, so cinyarel foros.
Le Devlego sako agorimos. (Pale nyevi dukhaki vorba.)

ADAM (ande peste)
Kade hatyarav, sar andej sune
Te pashjuvos po glaso, dur hurajvav,
Kaj baro sas mure duhosko doro. –
Na kado kames te phenes, Julija?

EVA
Ova.

(Tela kado tunyariko kerdyilas, Angla cimborumo praxopesko gruppo zhal mulekane phurdyalenca, memelyenca taj rovjinde zhuvjanca. Lengo grupu ek cerra vrama bi vorbako ashile.)

LUCIFER (opreassades)
Sar dikhav kathe gelastar e voja.
Ta naj mol, vaj nachilas e prassav,
Kam vi o shuklo raj butjarel?
Dore varikon daral mashkar ame,
Vaj godyate das.

ADAM (karingleste shinel pesko taxtaj)
Xasajve, kadi te pattyas!

LUCIFER
Ashta, akharo kathe nyeven, te beshen.
Dore vi terni voja avel lesa.
He! slugi, anen les andre, sidyaren,
Kon memelyanca akorde avel.
Ichi dasales ek taxtaj pimo. –

(E mules ande puterdo kashtuno kher ande anen les, taj pej mesaja shon les. Lesko groppo palal ashol. Lucifer pelest del dyes.)

Pi phrala, adyes tuke, tehara mange!

HIPPIA
Dore majfeder e chumid doros?

LUCIFER
Deles Angaly,
Taj chor e love ande lesko muj.

HIPPIA
Tut te chumidav, les sostar tena?
(E mules chumidel. O Peter rashaj andaj o grupo avri ushtyavel.)

PETER O RASHAJ
Tordyuv, ke merimo cirdes andetu.
(Savora zhene trestosajle, pe pengo o than, opre ushtyile.)

SAVORA
O merimo – rutoj – zhantar kathar.

PETER O RASHAJ
Tu prikezhime fircija! bi tromako
Nepeto, zhi e bax assal petute,
Sar andej raza e mach, khancheski,
Devles, patyiv, prassasa punrares.
Apol e xasar, te si pe tyo vudar,
Le Devlengo baro naj resel tute,
Bi tromasa cirdestu, pej changa des.
Chi hatyares ke o Del marel tut,
Phararel petu. Dik numa, dik krujal,
O foro pustojlo, ruto streno nepeto
Purenca marel tyiri somnakuni phuv,
Puterdyol e patyiv, khonyik chi vladij
Taj vorba chi pattyal. Choren, mudaren
Taj inke opre sheresa phir keren,
Palakodo o sano gindo, sa dar haj
Chi pa cheri, chi pa phuv, naj zhutija.
Ta nichi zhanes, so, la zangasa
Te nakhes kodo alav,
Savo e kolyinesko andrutnipo
Opre marel, taj karing po lasho
Shaj tradeltut. Chalyimo chi hatyares,
Numa graca deltut andral o shukar,
Taj brigasa dikhes krujal, tye
Vusht izdran: Ivaj sa, andel Devle
Naj tut aba patyav, sa bar kerdyona.
(Le Devlikane barr sa praho kerdyon.)
Prahonpe haj nyeve Devles chi rakhes,
Kon andaj kishaj pale vazdelatut. –
Dikh krujal, so murdarel tye forros
Majbares, sar o dugickomerimo,
Miji ushtyen opre pa kolo colo
Te pe Thebaiske shuvshe placuri
Turbone phurenca te pherdyol,
Kothe roden le fircengo
So inke moll lenge, so vazdel len. –
Pustostu, hamime nepeto
Pa kaj bara lumako uzhimo

HIPPIA (angla e mesaja kethane peles)
Oh, jaj mange, che baro dukhajimoj,
Shudro purcho, orckuseski jag –
Dugoxasar, oh, dugoxasar, – xasajvav.
Chi xutyilenma mashkar tume,
Ke but zang ulade manca?

LUCIFER
Adyes tuke, tehara mange, gugle. –

HIPPIA
Ta mudaren man, mure armaja maren.

PETER O RASHAJ (karinglate ushtyades)
Na de armaja, muri shej, jertosar –
Maj zhutiltu me, haj o baro Del,
E sunto kamipesko baro Del.
Vazdetu opre mande, eta ka pajesa
Tyo dyi avri uzhol, kathar e nasul,
Taj late sidyarel.
(Bolela anda kodo astachi so si pe mesaja.)

HIPPIA
Murodad –majmishtoj mange.
(Merel.)

CATULUS (zhal)
Me inke adyes ando Thebais zhav.
Gracosajlom kathar e bezex luma.

CLUVIA
Tordyuv, Catulus, vime zhav tusa.
(Avri zhan.)

ADAM (gindosardes, po gradicho ushtyavel, palaleste e Eva)
Ta tu kathe san, Julija, phen so
Rodes kathe, Merimo losh, murdardas.

EVA
Haj na kothej muro than, kaj tu san?
Ah, Sergiolus! But hatyarimo shaj
Arakhlanas ande kaj kolyin,
Kaj numa pala nachili zang desas. –

ADAM
Taj vi ande mande. Bezex kaj kadej!
Chorres te xasajvas, cinoreske,
Kinosa zhi kothe. Oh, te si Del,
(Changa del taj peske vas chereske vazdel.)
Te siles gindo pe ame, ta vladimo,
Te anel nyeve nepetos, nyevi luma,
Ando beato maj kuch rat te shordyol,
Kado, vi le rajen trubujas te
Phagen po uchipe. Hatyarav, sa,
So amaro sas – Nyevo te anas
Naj zor. Ashun amen Devlam.

(Po cheri ande glorijate o trushul sikadyol. Pala le plaja phabarde forongo purlipe dichol. Pa uchipe dopash grupura aven tele. Dural rudyimaski himnaki gilyi ashundyol.)

LUCIFER (andepest)
Kathar kado dikhimo grozojma,
Ba na manushesa si te zoril man?
So me chi zhanav, voj, andama kerel.
Kasavo prassamo aba dikhlom.
E glorija te lokes xasajlas,
Inke ashol o ratvalo trushul.

PETER O RASHAJ
O Raj ashundas man. – Dikh krujal,
E biuzhi phuv pale arakhadyol.
Le rishake morchake vityaza,
Kon phumb shuden pe pengo shukar foro,
Savengo grast shele bershengo zeleno
Punrarel, taj mashkar le khangerengo
Zido trajil, nyevo rat anel ande
Kole, pahome vuni.
Taj kon ando cirkuso himna gilyen,
Zhi turbato muca lengo kolyin
Shinel, nyeve buzhe anen, phralipe,
Taj e zheneske slobodija,
So kinoja la luma. –

ADAM
Ah, hatyarav, vi kaver mangel o dyih,
Sar pe shule sheranda nasul zanga;
E jileske ratesko lokuno pittyav
Kasavi zang, so dore avlas kaver?

PETER O RASHAJ
Te avel anglatu: Develski luvudy,
Tuke butyi. O zheno slobodo
Opre te anen lashimo so ande
Lestej. Numa vlado phandel: kamipo.

ADAM
Opre pe chingar, opre duhosa
Anda nyevo sityar. Te keras nyevi
Luma, kaski luludyi vityazengi
Zor avla, o pojez pale altari
Pe lengi rig opre vazdes e zhuvji.
(E Peteres, astarel haj zhaltar.)

LUCIFER
Ah, o khanchi bararel tyo dyih, Adam!
Ichi terne shaveske lasharimoj.
Devles faj ke karing o cheri tradel,
Bengeske skumpoj, ke dijarel tyo gindo.
(Palaleste zhal.)

Nagy Gusztáv fordítása